شيخ صفي الدين اردبيلي

يكي ازآثار تاريخي ايران كه اخيرا در فهرست جهاني آثار تاريخي به ثبت رسيده است، مجموعه شيخ صفي‌ الدين اردبيلي است. مجموعه ‌اي مشتمل بر ساختمان‌ هايي با سبك ‌هاي معماري آذري و اصفهاني كه همه از شاهكارهاي معماري ايران در دوره صفويه به شمارمي‌آيند.

آرامگاه شيخ صفي الدين و ساختمان هاي پيرامون آن در سده ي هشتم بنياد نهاده شده، گر چه به گواهي آثار بازمانده، پيش از روزگار شيخ صفي در آنجا ساختمان هايي بوده است. ولي آنچه امروز ديده مي شود از شيوه ي آذري و افزوده هاي پس از آن شيوه ي اصفهاني است كه از شاهكارهاي معماري بشمار مي رود.

ساختمان هاي پيرامون آرامگاه يا گنبد الله الله در برگيرنده ي خانقاه چيني خانه، آرامگاه شاه اسماعيل و بي بي آغا ماه منير، حرم خانه، جنت سراء تالار تنبي و چله خانه مي باشد.

•منزل و خانقاه شيخ صفي در همين مكان قرار دارد، و بر طبق وصيّت شيخ ، جنازه اش را در اتاقي جنب خلوتخانه و باغچه و حوضخانه دفن كردند و بر قبر او بنايي ايجاد كردند تا علاوه بر مقبره شيخ صفي و مرقد شاه اسماعيل اول - آرامگاه‌هاي ديگري از شاه زادگان صفوي و فرزندان وي را در اين بقعه و محل شهيدگاه قرار دهند. به گفته بيوك جامعي (۱۳۷۹)، مجموعه نفيس بقعه شيخ صفي‌الدين به نام عارف نامدار شيخ صفي‌الدين اردبيلي جد سلاطين صفويه، در سال ۷۳۵ ه. ق. به دست فرزند وي صدرالدين موسي بنا شد. پس از شروع حكومت صفويه، به سبب ارادت شاهان صفوي به جد خود، واحدهاي مختلفي به اين مجموعه اضافه شد. به ويژه در دوره شاه عباس اول و از آن جا كه وي ارادت فراواني به شيخ صفي الدين داشت و بسيار به زيارت مقبره وي مي‌رفت، براي تكميل و تزيين اين اثر، كارهاي فراواني صورت گرفت. در عصر صفوي، بقعه شيخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوي چنان به زيور آراسته شد كه هم چنان پس از گذشت چندين قرن به عنوان يكي از مفاخر تاريخي و فرهنگي ايران به شمار مي‌آيد.
•يكي از موارد منحصربه‌فرد اين مجموعه اين است كه اين بقعه حاوي ده‌ها اثر بديع در مضامين مختلف رشته‌هاي هنري است كه از آن جمله مي‌توان به عالي‌ترين نوع كاشي كاري معرق و مقرنس و گچ‌بري كتيبه‌هاي زيبا و نفيس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوي (مير عماد، مير قوام الدين، محمد اسماعيل و...) منبتهاي ارزنده، نقره كاري، تذهيب و طلاكاري، نقاشي و تنگ بري و غيره اشاره كرد. اين اثر از ساختار معماري فخيمي برخوردار است كه گرد هم آمدن فضايل هنري نامبرده، آن را در مجموعه‌هاي تاريخي ايران شاخص و متمايز نموده‌است.
سردر ورودي
•سر در ورودي بقعه در جبهة شرقي ميدان عالي قاپو قرار دارد كه درِ دو لنگة چوبي آن به حياط بزرگ باز مي شود. در مقابل اين سردر، در جانب غربي همين ميدان ، سردر اصلي بقعه به نام عالي قاپو قرار داشته است كه در دوران شاه عباس دوم به دست يوسف شاه بن ملك صفيا ساخته شده بود. به استناد كتيبة معرّق بدنة اين سردر، كه در انبار بقعه نگهداري مي شود، كاشيكاري آن را اسماعيل بن نقّاش اردبيلي در 1057 انجام داده است . اين سردر در 1321 ش بكلي برچيده شد